HRONOLOGIJA VINOGRADASTVA I VINARSTVA U NEGOTINSKOJ KRAJINI
Koliko znamo do danas vinovu lozu su na teritoriju današnje Srbije doneli rimljani a kako na području Istočne Srbije imamo i carske palate i više vojnih utvrđenja pretpostavljam da je loza gajena od najranijih perioda boravka rimljana na ovim prostorima. To potvrđuju i arheološki nalazi amfora za vino i kosira za branje grožđa koji se nisu promenili do danas što govori o kontinuitetu gajenja vinove loze.
Prve pisane podatke o gajenju grožđa i proizvodnji vina nalazimo u turskom popisu Fetislamske nahije / Fetislam je Tursko utvrđenje u Kladovu / i nahije Krivina, koja je obuhvatala veći deo Negotinske krajine, iz 1530 godine.
U ovom periodu na teritoriji ove dve nahije živi oko 30.000 stanovnika što je za ono vreme jako mnogo. Danas u opštinama Negotin i Kladovo živi manje od 60.000 stanovnika.
Turska je bila administrativno uređena država pa nalazimo vrlo precizne i detaljne podatke. Očigledno je da je ovaj deo sadašnje Srbije imao jako razvijenu poljoprivredu a posebno vinogradarstvo i vinarstvo.
Na teritoriji današnje Negotinske krajine i Ključa 1530. godine proizvedeno je 155.984 medri vina ili 1.949.800 litara / 1medra=8 oka=12.5l / u vrednosti od 935.904 srebrnih aspri /6 aspri za 1 medru vina/. Aspra je srpski naziv za turski akče koji je kovan od 1 gr srebra.
Porez na proizvedeno vino je bio 1/8 ili 12.5%.
Uzimajući sve ovo u obzir dolazim do zaključka da je najviše 4.000 domova / prosek 5-6 članova domaćinstva / proizvodilo skoro 2 miliona litara vina što je 500 litara po svakom domaćinstvu.
Govorim o početku 16. veka i Negotinskoj krajini i Ključu pod turskom vlašću sa mnogo manje stanovnika, finansija, tehnologije i tržišta.
- i Veći deo 18. Veka je nepoznanica. Nema poznatih pisanih podataka. Tek krajem 18. Veka imamo evidentiran austrougarski popis i poreze. I tada vidimo da je proizvodnja grožđa oporezovana sa 10.000 forinti što je daleko više od svih drugih delatnosti. Tada je pod vinogradima bilo oko 4.000 hektara.
Vina su se proizvodjena i čuvana van naseljenih mesta u objektima namenjenih samo vinu koje zovemo “pimnice“ ili ”pivnice“. Imalo ih je svako selo koje se bavilo vinarstvom. Preostale Rajačke, Rogljevske i Smedovačke pivnice i unjima se bez prekida proizvodi vino na tradicionalan način što je za brojne posetioce posebno zadovoljstvo.
Pred kraj 19. Veka i pred dolazak filoksere nalazim tekstove koji pominju da ima dosta pojedinaca koji imaju po 100.000 čokota. Pošto je filoksera najpre zahvatila zapadnu evropu i ostavila je bez vinograda i vina, vinarski trgovci su pohrlili u Negotinsku krajinu da kupuju vina i voze za Francusku i ostale zapadno evropske zemlje. Iz tog perioda mnogi vinari čuvaju nagrade na svetskim sajmovima vina.
Imponuje i zadivljuje entuzijazam kojim su krajinci krenuli u obnovu vinograda. Bilo je u početku grešaka i nepoznavanja novih sorti , podloga kao i načina sadnje ali su ti ljudi ašovom i krampom za 6 godina podigli 4.950 hektara vinograda / podatak iz 1900. Godine /.
- u Manstiru Bukovo je formiran rasadnik u kome je negovana loza otporna na filokseru.
- je otvorena poljoprivredna škola sa smerom za vinogradarstvo a 1892. formirana Krajinska vinarska zadruga.
Bilo je opet nekoliko godina blagostanja a onda balkanski ratovi, I svetski rat pa opet obnova.
U selima oko Negotina do skora je bilo sramota da seljak kupi vino. Jer kakav je to čovek koji nema svoje.
- osnovana je enološka stanica. U periodu između dva svetska rata bila je toprva kontrolna laboratorija za celu Kraljevinu Jugoslaviju. Vino se prodavalo širom Srbije i kraljevine. Vagoni su bili puni adresirane buradi.Sve do slovenije.
Danas se u opštini Negotin na oko 600 hektara gaje uglavnom vrhunske svetske vinske sorte grožđa ali se obnavljaju zasadi i sade novi sa autohtonim sortama kao što su crna tamjanika, bagrina, četereška i začinak.
Opet novi početak u tom više vekovnom kontinuitetu.
Broj vinarija varira s godinama i zavisno od uslova poslovanja pa trenutno ima oko 25 registrovanih vinarija od koji su 14 u Udruženju proizvođača vina sa oznakom geografskog porekla NEGOTINSKA KRAJINA.
Nema sajma ili ocenjivanja da vina ovih vinara ne pokupe po nekoliko nagrada i to onih najvećeg ranga kao što je Balkanska smotra u Sofiji ili Svetski Decanter u Londonu.
Vino u Negotinu nije samo način da se zaradi novac već stvar prestiža i ponosa zato je sve bolje i modernije i u skladu sa svetskim trendovima.
Dragoslav Ilić, Negotin